- शशांक मो. गुळगुळे
दिवाळी असो वा नसो, सोन्यात जर गुंतवणूक करायची असेल तर एकाच वेळेला फार मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक न करता ठरावीक कालावधीनंतर थोड्या-थोड्या प्रमाणात त्या-त्या वेळचा सोन्याचा दर बघून गुंतवणूक करावी. सोन्याचे भाव शेअरसारखे रोजच्या रोज बदलत असतात.
युरोप खंडातील बर्‍याच देशांत कोरोनाची दुसरी लाट आली आहे. भारतात दुसरी लाट येणार की नाही हा अनुत्तरित प्रश्‍न. भारताची अर्थव्यवस्था पूर्वपदावर येण्यासाठी लागणार असलेला बराच कालावधी व माणसाच्या जीवनाबद्दल अनिश्‍चितता या पार्श्‍वभूमीवर सोन्यासारख्या धातूत गुंतवणूक करावी का, असा प्रश्‍न पडतो. जागतिक पातळीवर ऑगस्ट २०२० मध्ये सोन्याचा औन्सचा दर २,०५० यू.एस. डॉलर्स इतका होता, तो घसरून मॉस्कोमध्ये १,८८० यू.एस. डॉलर्स इतका झाला. भारतात ऑगस्टमध्ये १० ग्रॅम सोन्याचा दर ५६ हजार रुपये होता, तो गेल्या गुरुवारी २९ ऑक्टोबर रोजी सुमारे ५१ हजार रुपये झाला, तर दिल्लीत ५० हजार ६३० रुपये झाला. या युरोपातील दुसर्‍या लाटेचा परिणाम शेअरबाजारावरही झाला. २१ ऑक्टोबरचा बंद निर्देशांक ४० हजार ७०७ होता, तोच २९ ऑक्टोबर रोजी ३९ हजार ७४९.८५ इतका झाला.
मे २०१९ पासून सोन्याच्या भावाने उसळी घ्यायला सुरुवात केली व त्यानंतरच्या एका वर्षाच्या काळात सोन्याच्या भावात सुमारे दुप्पट वाढ झाली. मे २०१९ मध्ये एक औन्स सोन्याचा दर १ हजार २२५ यू.एस. डॉलर्स होता, तो ७ ऑगस्ट २०२० रोजी २० हजार ८० यू.एस. डॉलर्स इतका वधारला होता व सध्या १,८८० यू.एस. डॉलर्सला एक औन्स सोने उपलब्ध आहे.
गुंतवणूकदारांना यात गुंतवणूक करायची असेल तर ती दीर्घकाळासाठी करावी. सध्याच्या महामारीच्या दिवसांत लोकांचा दीर्घकालीन गुंतवणुकीकडे कल कमी झाला आहे. तसेच जास्त वयाची माणसेही दीर्घकालीन गुंतवणूक टाळतात. आज ५० हजार रुपये देऊन १० ग्रॅम सोने घेणे महाग वाटत असले तरी दोन दशकांनंतर या गुंतवणुकीवर चांगला परतावा मिळू शकेल. पंधरा वर्षांपूर्वी सोन्याचा १० ग्रॅमचा दर जो ७ हजार रुपये होता तो आज सात पट वाढ होऊन ५० हजार रुपयांच्या घरात आहे. ज्यांची दीर्घकालीन गुंतवणुकीची क्षमता आहे अशांनी या दिवाळीत सोने खरेदी करावे. दागिन्यांसाठी सोने घ्यायचे असेल तर तो वेगळा विषय आहे. गुंतवणूकदारांनी गुंतवणुकीसाठी उपलब्ध असलेल्या रकमेच्या ५ ते १० टक्केपर्यंत रक्कम सोन्यात गुंतवावी. दिवाळी असो वा नसो, सोन्यात जर गुंतवणूक करायची असेल तर एकाच वेळेला फार मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक न करता ठरावीक कालावधीनंतर थोड्या-थोड्या प्रमाणात त्या-त्या वेळचा सोन्याचा दर बघून गुंतवणूक करावी. सोन्याचे भाव शेअरसारखे रोजच्या रोज बदलत असतात.
दागिने करायचे नसतील, सोन्यात गुंतवणूक करायची असेल तर ‘फिजिकल’ सोन्यात गुंतवणूक न करता केंद्र सरकारच्या ‘सोव्हरिन गोल्ड बॉण्ड’ योजनेत करावी. या गुंतवणुकीवर दरवर्षी अडीच टक्के दराने व्याज मिळते. फिजिकल गोल्ड खरेदी केले तर ती ‘डेड’ गुंतवणूक होते. व्याज मिळत नाही आणि सुरक्षिततेसाठी ते जर बँकेच्या लॉकरमध्ये ठेवले तर लॉकरचे भाडे भरावे लागते आणि मुदतीअंती त्यावेळचा सोन्याचा दर मिळतो. समजा एखाद्याने यात ५० हजार दराने गुंतवणूक केली असेल आणि मुदतपूर्तीच्या वेळी समजा सोन्याचा दर ६५ हजार रुपये असेल तर गुंतवणूकदारास ६५ हजार रुपये दराने रक्कम परत केली जाते. हे बॉण्ड गुंतवणूकदाराच्या नावे पेपर स्वरूपात गुंतवणूकदाराला दिले जातात. याचा गुंतवणूक कालावधी ८ वर्षे आहे. पण ५ वर्षांनंतर गुंतवणुकीतून बाहेर पडण्याचा पर्याय उपलब्ध आहे. या गुंतवणुकीवर मिळणारे व्याज करपात्र आहे. मुदतीअंती कॅपिटल गेन्स मात्र करमुक्त आहे. शेअर विकल्यानंतर मात्र कॅपिटल गेन्स भरावा लागतो.
गुंतवणुकीचा दुसरा पर्याय म्हणजे गोल्ड एक्स्चेंज ट्रेडेड फंड्‌स (ईटीएफ). हा फंड म्युच्युअल फंड कंपन्या राबवितात. या वर्षी या गुंतवणुकीवर गुंतवणूकदारांना चांगला परतावा मिळाला.
सोन्याची नाणी खरेदी केल्यास त्यासाठी ८ ते १५ टक्के दराने घडणावळ खर्च आकारला जातो. १० ग्रॅम ‘गोल्ड बार’ची सध्याची सरकारी किंमत सुमारे ५६ हजार ४०० रुपये आहे. सप्टेंबरअखेर संपलेल्या तिमाही अखेरीस देशात सोन्याची मागणी ८६.६ टन इतकी होती. यात सप्टेंबर २०१९ च्या तुलनेत ३० टक्के घट झाली. त्यावेळच्या मागणीचे प्रमाण १२३.९ टन होते. सप्टेंबर २०२० अखेर ३९ हजार ५१० कोटी रुपयांच्या सोन्याची मागणी होती. यात सप्टेंबर २०१९ अखेरच्या तुलनेत ४ टक्के घट झाली. त्यावेळचे मागणीचे मूल्य ४१ हजार ३०० कोटी रुपये इतके होते.
एकूण दागदागिन्यांच्या मागणीत सप्टेंबर २०२० अखेर संपलेल्या तिमाहीत ४८ टक्क्यांनी घट झाली. सप्टेंबर २०२० अखेरची मागणी ५२.८ टन होती, तर सप्टेंबर २०१९ अखेरचे प्रमाण १०१.६ टन होते. पण गुंतवणुकीत मात्र ५२ टक्के वाढ झाली. सप्टेंबर २०१९ अखेरच्या तिमाहीत सोन्यात २२.३ टन गुंतवणूक झाली होती ती वाढून सप्टेंबर २०२० अखेर ३३.८ टन इतकी झाली. मार्च २०२० अखेर रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या ताब्यात ६५३.०१ टन सोने होते. भारतात आज घरोघरी आणि देवळांत २५ हजार २७० टन सोने आहे. हे सोने जर अर्थव्यवस्थेत आणले गेले तर आपली अर्थव्यवस्था बरीच दणकट होईल. पण कोणतेही सरकार हा भावनेचा विषय असल्यामुळे यात ढवळाढवळ करणार नाही. सध्याच्या महामारीतून देशाला आर्थिकदृष्ट्या सावरण्यासाठी देवळांकडे असलेले सोने सोडा, पण देवळांकडे जो करोडो रुपयांचा निधी आहे तो जरी सरकारने देशासाठी वापरला तरी आपली आर्थिक स्थिती बर्‍यापैकी सुधारू शकेल. गोल्ड इटीएफ योजनांत २२.१ टन सोने आहे. देशाच्या लोकसंख्येचा विचार करता यात वाढ व्हायला हवी. या व्यवसायातील उद्योजकांच्या मते, लोकांच्या मनातील कोरोनाबद्दलची भीती आता कमी झाली असून लोक बाहेर पडू लागले आहेत. त्याचा परिणाम सोन्याच्या खरेदीवरही होणार. लोक या दिवाळीत नक्कीच सोने खरेदी करतील. ही दिवाळी सुवर्णकारांसाठी वाईट जाणार नाही, कारण भारतीयांना सोन्याची एक वेगळीच क्रेझ आहे. भारतात एखाद्या कुटुंबाकडे किती सोने आहे? यावरून त्या कुटुंबाचा सामाजिक दर्जा ठरविला जातो.
सोने शुद्धीकरण करणार्‍या ‘रिफायनरीज’ ऍक्रेडिटेड अशा भारतात फक्त वीस असून या सर्व सध्या कार्यरत आहेत. आधुनिक गोल्ड रिफायनरी अस्तित्वात आणण्यासाठी सुमारे २० ते १५० कोटी रुपये खर्च येतो. पण असंघटित क्षेत्रात ५० हजार रुपयांत ‘रिफायनरी’ कार्यान्वित केली जाते. या असंघटित क्षेत्रातील ‘रिफायनरिज’मुळे सोन्याच्या शुद्धतेत फसवाफसवी होऊ शकते. त्यामुळे असंघटित ‘रिफायनरिज’वर शासनाने नियंत्रण ठेवणे गरजेचे आहे.
सध्या इतर सर्व गुंतवणूक पर्यायांत परतावा फार कमी दराने मिळत असला तरी सोन्याबाबत तितकी वाईट परिस्थिती नाही. डिसेंबर २०१५ पासून सोने तेजीतच आहे. यावर्षी सोन्याच्या दरात यू.एस. डॉलरमध्ये २६ टक्के, तर चांदीच्या दरात ३३ टक्के वाढ झाली. स्विस येथील एक मोठे गुंतवणूकदार मार्क फाबेर यांनी २० वर्षांपूर्वी तेल व कर्मोडिटी मार्केटमध्ये तेजी येणार असे मत वर्तविले होते व तसे घडलेही. हेच मार्क फाबेर आता सोन्याबद्दल आशावादी असून सोन्याच्या किमती वाढणारच असे त्यांचे ठाम मत आहे. त्यांच्या मते, सोन्यात गुंतवणूकही वाढेल, तसेच सोन्याचे दागिने खरेदी करण्याचे प्रमाणही वाढेल.
भारतात सोन्याच्या खाणी फार कमी आहेत, त्यामुळे सोने फार कमी तयार होते. पण भारतात सोन्याची मागणी फार प्रचंड आहे. त्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर सोने आयात करावे लागते. भारत इंधन व सोने फार मोठ्या प्रमाणावर आयात करतो. इंधनाची आयात कमी व्हावी म्हणून केंद्र सरकार इलेक्ट्रिक वाहनांना प्रोत्साहन देत आहे. एखाद्या देशाची निर्यात आयातीपेक्षा जास्त असेल तर ‘बॅलन्स ऑफ पेमेन्ट’ परिस्थिती चांगली व जर निर्यातीपेक्षा आयात जास्त असेल तर ‘बॅलन्स ऑफ पेमेन्ट’ परिस्थिती वाईट. जर भारताची इंधन व सोन्याची आयात कमी झाली तर भारताची बॅलन्स ऑफ पेमेन्ट स्थिती सुधारू शकेल. भारत स्वित्झर्लंडकडून त्याच्या गरजेच्या ५० टक्के सोने आयात करतो. दक्षिण आफ्रिकेकडून ५ टक्के, यू.ए.ई.कडून १० टक्क्के, पेरूकडून ५ टक्के, डोमिनिकन रिपब्लिककडून १ टक्का, घानाकडून ६ टक्के, यू.एस.कडून ५ टक्के व अन्य देशांकडून १८ टक्के अशा प्रमाणात सोने आयात करतो. लोकांचा सोन्याच्या दागिन्यांचा हव्यास कमी झाला तर ते भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी चांगले ठरू शकेल. गुंतवणुकीतील बर्‍याच पर्यायांपैकी एक पर्याय म्हणून सोन्यात गुंतवणूक करावी. यंदाची दिवाळी सोने बाजारपेठेला फार चांगलीही नसेल व फार वाईटही नसेल. मध्येम स्वरूपाची असेल असा अंदाज आहे.
