गुंतवणुकीवर मिळणारी कर्जे

• शशांक मो. गुळगुळे

आर्थिक गरजेच्या वेळी शेअर बाजारभावाने विकता येतात, पण काही कालावधीची गरज भागविण्यासाठी आपल्याकडे असलेल्या चांगल्या कंपन्यांचे शेअर विकले तर पुन्हा ते घेणे जमेलच असे नाही, म्हणून शेअर न विकता तारण ठेवून त्यावर कर्ज घेणे फायदेशीर ठरू शकते.

कोणाला काहीही करणासाठी पैशांची गरज निर्माण होऊ शकते व हा पैसा उभारण्यासाठी जर कर्ज घेण्याशिवाय दुसरा कुठलाही पर्याय नसेल तर अधिक दराने वैयक्तिक कर्ज घेण्यापेक्षा जर कुठे गुंतवणूक केलेली असेल तर त्या गुंतवणुकीवर कर्ज घेणे चांगले. गेल्या काही वर्षांत शेअरमध्ये गुंतवणूक करण्याचे प्रमाण वाढले आहे. विशेषतः तरुणपिढीचा याकडे अधिक ओढा असल्याचा प्रत्यय येत आहे. पैशांची गरज पडल्यास हे शेअर तारण ठेवून कर्ज घेता येते. शेअर विकावे लागत नाहीत. पोस्टातील ठेवीत गुंतवणूक, बँकांच्या ठेवीत गुंतवणूक, जीवन विमा पॉलिसी, सरकारी व अन्य कर्जरोखे या गुंतवणुकींवरही कर्ज मिळू शकते. आर्थिक गरजेच्या वेळी शेअर बाजारभावाने विकता येतात, पण काही कालावधीची गरज भागविण्यासाठी आपल्याकडे असलेल्या चांगल्या कंपन्यांचे शेअर विकले तर पुन्हा ते घेणे जमेलच असे नाही, म्हणून शेअर न विकता तारण ठेवून त्यावर कर्ज घेणे फायदेशीर ठरू शकते.

सार्वजनिक उद्योगातील बँका, खासगी बँका तसेच मोठ्या सहकारी बँका, बिगर बँकिंग वित्तीय संस्था यांच्याकडून शेअर तारणावर सहज पण नियमांनी कर्ज मिळू शकते. हे कर्ज ऑनलाइन तसे ऑफलाइन पद्धतीने घेता येते. यासाठी संबंधित बँक किंवा वित्तीय संस्थेचा विहित नमुन्यातील फॉर्म योग्यरीत्या भरून ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन जसा हवा त्या पद्धतीने ‘सबमिट’ करावा लागतो. सोबत शेअरचे डी-मॅट खात्याचे स्टेटमेंट जोडावे किंवा ‘अपलोड’ करावे लागते. तसेच ‘केवायसी’ कागदपत्रांची पूर्तता करावी लागते.

डी-मॅट खात्यावर असलेल्या शेअरच्या बाजारीमूल्याच्या 50 टक्के- मात्र कमाल 20 लाख रुपयांपर्यंतचे- कर्ज मिळू शकते. कर्जाची रक्कम तुमच्या खात्यात जमा करून घेऊन, तुम्हाला हवी तशी ती वापरू शकता किंवा एकरकमी सर्व रक्कम वापरू शकता. कर्जाची परतफेड जास्तीत जास्त तीन वर्षांत दर महिन्याला हप्ता भरून करावी लागते. या कर्जावर दरसाल, दरशेकडा 10 ते 12 टक्के दराने व्याज द्यावे लागते. कर्जाची रक्कम कोणत्या कारणासाठी वापरावी याबाबत काही बंधन नाही.

कर्ज रक्कम ‘आयपीओ’त गुंतवणूक करण्यासाठी हवी असल्यास, यात कमाल 10 लाख रुपयांपर्यंतचीच गुंतवणूक करता येते. कर्जदाराच्या डी-मॅट खात्यात असणाऱ्या कोणत्या शेअरवर कर्ज मंजूर करायचे याचा अधिकार कर्ज देऊ करणाऱ्या बँकेस असतो. जे शेअर कर्ज मंजूर करण्यासाठी तारण आहेत ते शेअर कर्ज देणाऱ्या यंत्रणेला ‘प्लेज’ करण्यास सांगितले जाते. तारण म्हणून दिलेल्या शेअरची बाजारीमूल्यानुसार ‘ड्रॉईंग पॉवर’ काढली जाते. कर्ज नेहमी ‘ड्रॉईंग पॉवर’ रकमेच्या आत असणे आवश्यक असते. उदाहरणच द्यायचे तर 40 लाख रुपये बाजारभाव असणाऱ्या शेअरवर 20 लाख रुपयांचे कर्ज संमत झाले असेल आणि नंतर शेअरबाजार घसरल्यामुळे, शेअरचे बाजारीमूल्य 35 लाख रुपये झाले म्हणजे कर्जदाराची ‘ड्रॉईंग पॉवर’ रुपये 17 लाख 50 हजार झाली व त्याने रु. 19 लाख 10 हजार रुपये कर्ज वापरले आहेत तर मर्यादेपलीकडे त्याच्या खात्यात 1 लाख 60 हजार रुपये रक्कम आहे. असे खाते नियमित करण्यासाठी दोन पर्याय आहेत. एक, कर्जदाराने त्याच्या डी-मॅट खात्यातील उर्वरित म्हणजे बेनिफिशियरी वर्गीकरण असलेले शेअर किमान दोन ते अडीच लाख रुपये बाजारभाव असणारे वाढीव तारण म्हणून ‘प्लेज’ करावेत. जर हा पर्याय शक्य नसेल तर ‘ड्रॉईंग पॉवर’च्या रकमेहून अधिक रक्कम भरून खाते नियमित करावे. जर खातेदाराने/कर्जदाराने आपले खाते ‘ड्रॉईंग पॉवर’मध्ये आणले नाही तर बँक प्लेज असलेले शेअर बाजारभावाने विकून खाते नियमित करू शकते किंवा सर्व शेअर विकून बंद करू शकते. कर्जाच्या कालावधीत संबंधित शेअरवर मिळणारे बोनस, लाभांश कर्जदाराला मिळतात. कर्जाची रक्कम हातात पडण्यापूर्वी कर्जदाराला कर्जाच्या रकमेची प्रॉमिसरी नोट आणि प्लेज ॲग्रीमेन्ट करून द्यावे लागते. हे कर्ज अगदी सहजगत्या मिळू शकते व अन्य कर्जांच्या तुलनेत व्याजदर कमी असतो.

कर्जास जामीन द्यावा लागत नाही. याशिवाय कर्ज रक्कम आपल्याला हव्या त्या कारणासाठी वापरता येते. ताळेबंद किंवा अन्य आर्थिक माहिती द्यावी लागत नाही. ओव्हरड्राफ्ट पद्धतीने कर्ज घेतल्यास, शेअरची बाजारातील किंमत वाढल्यास कर्जमर्यादा वाढवून मिळू शकते. शेअर न विकता कर्ज घेतल्याने शेअरवर मिळणारा लाभांश/बोनस/राइट अबाधित राहतात. तसेच शेअरचे भाव वाढल्यास भांडवली नफाही होत असतो. असे कर्ज इक्विटी म्युच्युअल फंडाच्या युनिट्सच्या तारणावर मिळू शकते.

शेअर असणाऱ्यांना त्यांच्या आर्थिक अडचणीच्या वेळी त्यावर सहजगत्या कर्ज मिळू शकते. शेअर तारण कर्ज आता बहुतेक सर्व बँका ‘ऑनलाइन’ देतात. त्यामुळे प्रत्यक्ष बँकेत न जाता घरबसल्याही कर्ज मिळू शकते. शेअर विकण्यापेक्षा कर्ज घेणे चांगले असे या क्षेत्रातील जाणकारांचे मत आहे. बँकेला मान्य असतील अशा कंपन्यांच्या शेअरवरच कर्ज मिळते. शेअर बाजारात ‘ए ग्रूप’मध्ये समाविष्ट असलेल्या बहुतेक कंपन्यांच्या शेअरवर कर्ज मिळते. प्रत्येक बँकेचे या कर्जावरील व्याजदर वेगवेगळे आहेत, त्यामुळे कमी व्याज आकारणाऱ्या बँकेकडून कर्ज घ्यावे.