हिरव्या हृदयाचा फादर

फादर इनास आल्मेदा गेले…!’

गोवा मेडिकल कॉलेज हॉस्पिटलमधून अरुणाच्या मोबाईलवर मार्कूसचा कॉल आला तेव्हा मी कला अकादमीच्या ग्रंथालयाजवळ उभा होतो. तिनं मोबाईल माझ्या हातात दिला. मी पलीकडून सांगितली गेलेली बातमी ऐकली आणि क्षणभर सुन्न झालो. बातमी तशी अपेक्षितच होती, पण त्या क्षणी तरी काळजाचा ठोका चुकला. डोळ्यांतून टचकन् पाणी आले. अरुणाचेही डोळे ओलावले होते. नात्या-गोत्यातला नव्हे पण त्याही पलीकडची जवळीक साधणारा एक अगदी घरातला माणूस गेल्याचं दुःख झालं होतं आम्हा दोघांनाही.

१८ डिसेंबरच्या सकाळी फादर इनासना गोमेकॉत ऍडमिट करण्यात आले होते. चर्चमध्ये सकाळी सातची प्रार्थनासभा झाली तेव्हा रोजच्याप्रमाणे फादर उपस्थित नव्हते. थकावटीने कदाचित झोपून राहिले असतील असा विचार करून चर्चच्या सांकिस्त्यांवनं त्यांना उठवलं नाही. मात्र, नंतर आठ वाजण्याच्या सुमारास तो फादरना उठवायला गेला तेव्हा ते जवळजवळ बेशुद्धावस्थेत आढळले. तोंडातून फेस येत होता. घशातून विचित्र घरघर होत होती. धावपळ, घाईगडबड करून फादरना पणजीला आणण्यात आलं. गोमेकॉत दाखल केलं. डॉक्टरांनी मस्तकात अंतर्गत रक्तस्राव झाल्याचं निदान केलं. फादरची प्रकृती अत्यंत नाजूक बनली होती. उपचार करणंदेखील कठीण बनलं होतं.

सायंकाळी सायमननं माझ्यापर्यंत बातमी पोचवली. मी शिरोड्याला शिवनाथीच्या जत्रौत्सवात होतो. तिथून परतलो व तडक इस्पितळात गेलो. फादरना ऑपरेशन थिएटरमध्ये नेण्यात आलं होतं. मेंदूच्या अवतीभवती साकळलेलं रक्त काढणं आवश्यक होतं. धोका पत्करूनही डॉक्टरांनी ऑपरेशन करायचा निर्णय घेतला होता.

रात्री साडेदहाच्या सुमाराला ऑपरेशन संपलं आणि फादरना १४३ सीसीयू वॉर्डमधल्या त्यांच्या बेडवर हलवण्यात आले. त्यांना अर्थातच शुद्ध नव्हती. डॉक्टर म्हणाले, ‘आम्ही ऑपरेशन केलंय, पण सगळं देवाच्या हाती आहे. कसलीच खात्री देणं अशक्य आहे.’

त्या रात्री साडेबारा वाजेपर्यंत मी फादर इनाससोबत होतो. त्यांचे भाऊ होते, घरची मंडळी होती. पिलार सोसायटीचे फादर्स होते. मध्यरात्रीनंतर मी घरी परतलो.

कर्मधर्मसंयोगाने दुसर्‍या दिवशी माझ्यावर रेवोड्यात हल्ला झाला आणि व्हिलचेअरवर बसून १९ डिसेंबरच्या मध्यरात्री मीही त्याच वॉर्डात दाखल झालो.

हॉस्पिटलमध्ये असेपर्यंत बेडवर पडल्या पडल्या मी फादरची विचारपूस करीत होतो. असंख्य लोक त्यांना बघायला येत होते. वनमंत्री एलिना साल्ढाणा तर चार-पाच वेळा येऊन गेल्या. ‘नो इम्प्रूवमेंट’ हे एकच उत्तर ऐकायला येत होतं. सहाव्या दिवशी मला डिस्चार्ज मिळाला तेव्हाही मी फादरना बघायला गेलो. परिस्थिती खालावून चालल्याचं जाणवलं. डबडबल्या डोळ्यांनीच मी वॉर्डबाहेर पडलो.

…आणि आता ही बातमी- ‘फादर इनासियो आल्मेदा इज नो मोअर!’

फादर इनासियो आल्मेदा. माझ्या मतदारसंघाचं भूषण असलेल्या पिलार सोसायटीचे धर्मगुरू. कोकणीत सांगायचं तर पाद्री. पण चर्चमध्ये नुसताच शेरमांव सांगणारा पाद्री नव्हे. कोरड्या काळजानं बायबलमधल्या कहाण्या ऐकवणारा पाद्री नव्हे, तर धरणीमातेची सेवा करणारा, सृष्टीशी संवाद साधणारा, झाडे-वेली यांच्याशी मनसोक्त बोलणारा हिरव्या हृदयाचा एक धरतीपुत्र!

फादरची व माझी ओळख खूप वर्षांची. किमान पंचवीसेक वर्षांपूर्वीची गोष्ट असेल. ‘गोमन्तक’चा संपादक म्हणून मी काम करीत होतो. पिलार सेमिनरीतनं एक आमंत्रण आलं होतं. ‘सॉलीडॅरिटी फोरम’ नावाचा एक कक्ष पिलार सोसायटीनं स्थापन केला होता. विविध धर्मांच्या विचारांची, तत्त्वांची, धर्मग्रंथांची चर्चा व्हावी आणि धार्मिक बंधुभावाची जोपासना समाजात घडावी या हेतूने हे फोरम स्थापन करण्यात आलं होतं. या उद्घाटन समारंभात सर्वप्रथम मी फादर इनासचं भाषण ऐकलं. धीम्या शैलीत पण थेट हृदयापासून ते बोलत होते. शब्दाशब्दांतून त्यांची कळकळ जाणवत होती. त्या दिवसापासून फादरची व माझी मैत्री जुळली. सॉलीडेरिटी फोरमच्या कार्यक्रमांना मी जायला लागलो. दोनतीन वेळा हिंदू धर्माचं तत्त्वज्ञान, उपनिषदांची शिकवण, संतसाहित्य या विषयांवर माझी भाषणंही झाली.

एक दिवस फादर इनास फोंड्यातील माझ्या घरी आले. ते दिवस ख्रिसमसचे होते. घरच्या आवारात ख्रिसमसचा गोठा केला होता. अगदी साग्रसंगीत- कोणाही ख्रिश्‍चन माणसाच्या घरी असेल असाच. तो गोठा पाहून फादरनी माझं खूप कौतुक केलं. नंतर कुठल्याही कार्यक्रमात मी सोबत असलो की ते भाषणात त्या गोठ्याची गोष्ट सांगायचे. परवा हॉस्पिटलमधून घरी आलो आणि आल्याआल्या गोठा करायला घेतला तेव्हा पहिली आठवण झाली फादर इनासची.

पिलार सोसायटी ही ख्रिस्ती धर्मगुरूंची एक सेवाभावी सोसायटी. देशभर या सोसायटीचं जाळं पसरलेलं आहे. धर्मप्रसार, समाजसेवा, शिक्षण, शेती अशा अनेक क्षेत्रांत पिलार सोसायटी काम करते. ख्रि. फादर आग्नेल हे या सोसायटीचे प्रेरणास्थान. डायोसिजन सोसायटीप्रमाणेच पिलार सोसायटीचीही आपली एक स्वतंत्र व्यवस्था आहे. या सोसायटीत फादर इनासियो आल्मेदा यांनी दिलेलं योगदान ‘अपूर्व आणि अनमोल’ म्हणावं अशा प्रकारातलं आहे.

फादर इनास हे तसे मूळ साष्टीकार. १४ ऑक्टोबर १९४३ रोजी माकाझान सालसेत येथे त्यांचा जन्म झाला. १९५७ साली ते पिलार सेमिनरीत दाखल झाले. १४ ऑक्टोबर १९७१ रोजी त्यांनी धर्मगुरूपदाची दीक्षा घेतली आणि २१ डिसेंबर १९७१ रोजी त्यांची विधिवत नेमणूक झाली. १९७४ पर्यंत त्यांनी रांची येथे जाऊन धार्मिक प्रशिक्षण घेतले. त्यानंतर कृषितंत्रज्ञान शिकून घेण्यासाठी ते जपानला जाऊन आले. तेथून परतल्यानंतर शेती आणि बागायतकाम यांकडेच फादरनी अधिक लक्ष पुरवले. विशेषतः पारंपरिक शेतीच्या पुनरुज्जीवनासाठी त्यांनी खूप मेहनत घेतली. अनेक नवनवे प्रयोग केले. रासायनिक खतांऐवजी जैविक खतांचा वापर करण्याला प्राधान्य दिले. गांडूळखताची निर्मिती करण्यावर भर दिला. पिलार फादर्सचे दाबाळ येथील फार्म आणि कुळे येथील फार्म या दोन्ही फार्मचा खरा विकास केला तो फादर इनासनी. १९९० ते २००७ या काळात पिलार सोसायटीच्या सर्व बागायती, शेती व जमिनींची देखभाल करण्याचे काम त्यांनी केले. २००७ नंतर भिरोंडा वाळवई येथील फार्मवर त्यांनी लक्ष केंद्रित केले. गेल्या सात वर्षांत फादर इनास भिरोंड्याच्या समाजजीवनाशी अक्षरशः एकरूप झाले होते. गावकर्‍यांमध्ये ते अत्यंत लोकप्रिय होते. त्यांनी विकसित केलेले फार्म पाहण्यासाठी संपूर्ण गोव्यातून शाळेच्या सहली भिरोंड्याला जात व शाळेतल्या विद्यार्थ्यांसोबत अक्षरशः मूल होऊन फादर इनास त्यांना वृक्षवल्लींची, औषधी वनस्पतींची माहिती देत. कृषीक्षेत्रात केलेल्या या भरीव योगदानाबद्दल त्यांना अनेक ठिकाणचे पुरस्कारही मिळाले होते. १९८६ साली झुवारी ऍग्रोने ‘कृषी सम्राट’ हा किताब देऊन त्यांचा सन्मान केला होता.

फादर इनासना सतत नवनवे प्रयोग करण्याची उत्सुकता होती. पामची लागवड करून पामोलीव्हचे उत्पादन करणे, व्हर्मिन कल्चरची पैदास करणे, एरंडाच्या झाडांपासून बायोडिझेल पैदा करणे असे अनेक प्रयोग त्यांनी करून पाहिले.

फादर इनासचा वनस्पतीशास्त्राचा गाढा अभ्यास होता. भारतीय संस्कृतीने वृक्षांचे संवर्धन नेहमीच महत्त्वाचे मानले आहे. ख्रिस्ती धर्मगुरू असूनही फादर इनासचा भारतीय तत्त्वज्ञानावर गाढा विश्‍वास होता. सृष्टीचे जतन आणि संवर्धन या गोष्टींना त्यांनी नेहमीच प्राधान्यक्रम दिला. सर्वांत महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे ते आयुर्वेदाचे कट्टर समर्थक होते. ‘ऍलोपॅथिक औषधे कशाला घेता? त्याऐवजी आयुर्वेदाकडे वळा’ असा उपदेश ते नेहमी करायचे. कितीतरी वनौषधींची त्यांना साद्यंत माहिती होती. कोरफड, शतावरी, वाघचाफी, तुंबा, किरायती यांचे औषधी महत्त्व ते पटवून द्यायचे. असाध्य रोगाने पीडित असलेल्या रुग्णांना जडीबुटीची औषधे द्यायचे. ‘लक्ष्मीतरू’ या औषधी वनस्पतीचा वापर अनेक रुग्णांना बरा करण्यासाठी त्यांनी केला होता. मध्यंतरी सौ. अरुणाला थायरॉईडचा त्रास होता तेव्हादेखील त्यांनी आस्थेनं काही वनौषधी पाठवून दिल्या होत्या. करंगुट, आजगो या भाताच्या पारंपरिक प्रजातींची लागवड मोठ्या प्रमाणात व्हावी या हेतूने ते शेतकर्‍यांचेही प्रबोधन वेळोवेळी करीत असत. यासंदर्भात काही पुस्तिकाही त्यांनी स्वतः लिहून प्रकाशित केल्या होत्या.

बेतोड्यातील गायत्री पीठाचे अधिपती प. पू. पारवडेश्‍वर स्वामी महाराज दरवर्षी आपल्या मठात सर्वधर्म भक्तिसंमेलन करतात. या संमेलनात फादर इनास आवर्जून हजर राहायचे. देवाला अनेक नावे माणसांनी दिली आहेत. देव प्रत्यक्षात एकच आहे. मानवता हाच खरा धर्म आणि माणसांनी एकमेकांशी सभ्यपणे वागणे हीच संस्कृती असे ते उघडपणे सांगत. ख्रिस्ती धर्मात असलेल्या जातीयतेविरुद्धही ते सडेतोडपणे आपली मते मांडत. ख्रिश्‍चन बहुजनांचे प्रबोधन अद्याप म्हणावे तसे झालेले नाही याची त्यांना खंत होती.

चार-पाच महिन्यांपूर्वीची गोष्ट. सायमन कायादोला घेऊन एक दिवस फादर इनास माझ्या घरी आले. म्हणाले, ‘‘एका धर्मपरिषदेसाठी जपानला चाललोय. तिथे फॉर्मल ड्रेसमध्ये फिरावं लागेल. तुला तर माहीत आहे, मी सूट घालून कधी फिरत नाही. (फादर इनास सदैव वावरले ते खादीचा कुर्ता परिधान करून!) आता कुर्त्यावर फॉर्मल काय घालणार? मग आठवण झाली. आमचा एमएलए जाकीट घालतो. कुर्त्यावर जाकीट चढवलं की तो ड्रेस फॉर्मल होतो नाही का?’’

योगायोगानं माझ्याकडे दिल्लीवरून आणलेली, अद्याप घडीही न मोडलेली दोन नवीकोरी जाकिटं होती. दोन्ही कपाटातनं काढली व फादरच्या हातात ठेवली.

महिन्याभरानं फादर विदेशवारीवरून परतले. भेटायला घरी आले. त्यांच्या चेहर्‍यावरून आनंद ओसंडून वाहत होता. म्हणाले, ‘तुझी जाकिटं घालून मी ‘वॉर्राद’ फिरलो. सगळ्या पाहुण्यांमध्ये माझा एकट्याचाच ड्रेस वेगळा होता. उठून दिसत होता!’ त्यानंतर कितीतरी कार्यक्रमांदरम्यान फादरनी ही जाकिटांची गोष्ट आपल्या भाषणातून सांगितली.

फादर इनासची माझ्यावर खूप माया होती. मला ते पोटच्या मुलासारखे करायचे. गेल्या वाढदिवसाला माझ्या चाहत्यांनी, मित्रमंडळींनी गोवा वेल्हा चर्चमध्ये सेलिब्रेशन मास करायचं ठरवलं. सेरमन देण्यासाठी फादर इनासना विनंती केली. मोठ्या आनंदानं फादर आदल्या रात्री भिरोंड्यावरून येऊन पिलारला राहिले. सकाळी सात वाजता प्रार्थनासभा होती. मासला सुरुवात झाली आणि मुसळधार पाऊस कोसळू लागला. त्या कोसळत्या पावसात भावनेने भिजलेले फादर इनासचे शब्द चर्चमध्ये घुमले. अजूनही कानात त्या शब्दांचे पडसाद उमटतात. फादर म्हणाले होते, ‘‘आमचो एमएलए सामको सादो. काळजान नितोव. विचारान सेक्युलर. नातालांदिसांनी तो घाराकॉडेन गोठो कोत्ता. तो बायबल वाचता. ऑसलो एमएलए आमकां गावला हें आमचें सुभाग्य. पूण जाया जायात, तेची तांक फोकोत एमएलए जावपाची ना. हो आमचो भुरगो फोकोत मोंत्री आनी सी.एम. न्हू- या देसाच्या उंचेल्या कॉदेलार बॉसपाक शकता इतले गुण ताजेलागीं आसात.’’

फादर इनास प्रवचन सांगत होते आणि माझ्या डोळ्यांतून घळघळा अश्रू वाहत होते. कशाचा काही संबंध नसताना या धर्मगुरूला एवढा विश्‍वास माझ्याबद्दल वाटावा या जाणिवेनं पुरता भारावून गेलो होतो.

फादर इनास आज आमच्यात नाहीत. शुक्रवारी दुपारी पिलारच्या सेमिनरीत त्यांचा दफनविधी झाला. शेकडो लोक अश्रुभरल्या डोळ्यांनी तिथे उपस्थित होते. मातीवर प्रेम करणारा हा अवलिया धर्मगुरू शेवटी मातीच्या कुशीत विसावला. पण माझी खात्री आहे. सृष्टीच्या ओढीने भारावलेले त्याचे हिरवे हृदय कायम चैतन्याने लवलवत राहील. फादर इनास नसतील, पण धरतीच्या कुशीतून वर येणारा हिरवा कोंब दिसेल, फांदीवर हळुवारपणे उमललेले कोवळे फूल दिसेल, शेताच्या चिखलात राबणारे हात व पाय दिसतील, तेव्हा तेव्हा फादर इनासची आठवण येत राहील!२

लेट यूवर सोल रेस्ट इन पीस, फादर!