- – गजानन यशवंत देसाई
विषयाची असलेली जाण, वैचारिक समतोल, समाजमनाचा घेतलेला कानोसा आणि मुख्य म्हणजे लेखनात असलेला संयम या गुणसूत्रांमुळे ‘नवप्रभा’च्या अग्रलेखातून वाळवेसर गोमंतकीयांच्या मनातले बोलायचे.
परवाच आम्ही काही लेखक मित्र एकत्र जमलो होतो. तसे आम्ही वरचेवर भेटतच असतो. चर्चा साहजिकच साहित्यावर चालली होती. उद्देश एवढाच की त्यामुळे विचारांना चालना मिळते आणि लेखनही घडतं.
चर्चा करता करता लक्षात आलं की आमची पिढी लेखन करते आहे; पण आमच्यानंतरची पिढी आहे कुठे? त्याचक्षणी माझ्या नजरेसमोर उभे राहिले दैनिक ‘नवप्रभा’चे माजी संपादक सुरेश वाळवे सर.
त्यावेळी वर्तमानपत्रात काही वाचनीय सदरे असायची जी वाचल्याशिवाय चैन पडत नसे. उदा. ‘तरुण भारत’मधला गजाभाऊंचा ‘हल्लकल्लोळ’, बा. द. सातोस्कर यांचे ‘बादरायण’, विष्णू वाघांचे ‘विष्णुपुराण’! बर्‍याचदा वर्तमानपत्रात अशी सदरे असायची ती प्रस्थापितांची. ‘नवप्रभा’ मात्र तेव्हाही गोव्यातील लेखकांना संधी द्यायचा. दैनिक ‘नवप्रभा’मध्ये जयराम पां. कामतांचे ‘गुलमोहर’, गुरुदास सावळांचे ‘चक्रव्यूह’, रवींद्र केळेकरांचे ‘स्वगत’, दिलीप बोरकरांचे ‘जिमलेट’, ‘तुमचे पान-आमचा चुना’ म्हणून प्रश्न आणि उत्तरांचे आणखीन एक सदर. त्यानंतर चंद्रकांत गावस यांचे ‘बकुळीची फुले’, सचिन कांदोळकर यांचे ‘खिडकीतलं जग’, ना. बा. रणसिंगांची ‘असुरेंद्र’ ही रावणावर लिहिलेली कादंबरी क्रमश: असायची. ‘नवप्रभा’मधले सर्व लेखक गोमंतकीय असायचे म्हणून हे वर्तमानपत्र आम्हाला जवळचे वाटायचे. यासोबत आणखी एक सदर होतं ज्याचं नाव ‘सुवर्णमध्य.’
‘सुवर्णमध्य’ हे नवोदितांसाठी ठेवलेलं व्यासपीठ होतं. आमच्या काळातील गोमंतकातील बरेच लेखक या ‘सुवर्णमध्या’तून तयार झाले आणि या सर्वांचे श्रेय त्यावेळचे संपादक सुरेश वाळवे यांना दिल्याशिवाय राहावत नाही. ‘नवप्रभा’ आमच्यासारख्या नवोदितांचे हक्काचे व्यासपीठ होते. तत्पूर्वी बाकीच्या वर्तमानपत्रांमध्ये काहीबाही लिहून पाठवलेले कुठल्या कचर्‍याच्या कुंडीत गेले असेल कोणास ठाऊक! नरेंद्र बोडके यांच्या ‘बुलंद’मधून काहीतरी छापून आल्याचे आठवते. पण ‘बुलंद’ अल्पायुषी ठरला. आणि आधार ठरला तो दै. ‘नवप्रभा.’
त्याकाळी मोबाईल, इंटरनेट असला काही प्रकार नव्हता, त्यामुळे लेख एक तर पोस्टाने किंवा फॅक्सने पाठवावे लागत, नपेक्षा स्वतः पणजीत नेऊन कार्यालयात द्यावे लागत. पण ‘सुवर्णमध्य’मध्ये आपला लेख छापून येणे हे खूप प्रतिष्ठेचे समजले जायचे. मी दर आठवड्याला दोन-तीन लेख पाठवायचो. सर्वच काही ‘सुवर्णमध्य’मध्ये छापणे शक्य नसल्याने मधल्या पानावरसुद्धा छापून आलेले आहेत. नवोदितांना अशाप्रकारे संधी देता येते, त्यांना कसे लिहिता करता येते याचं जिवंत उदाहरण म्हणजे वाळवे सरांनी सुरू केलेलं ‘नवप्रभा’मधील ‘सुवर्णमध्य!’
कालांतराने बरेचसे लेखक ‘सुवर्णमध्या’तून कथेकडे वळले आणि रविवारच्या ‘नवप्रभे’तून त्या कथाही प्रसिद्ध होऊ लागल्या. ‘नवप्रभा’च्या माध्यमातून लेखक म्हणून नावारूपाला आलेल्या बर्‍याच लेखकांनी आपले प्रसिद्ध झालेले पुस्तक सुरेश वाळवे सरांना ‘अर्पण’ केलेले आहे. माझ्यासकट कमीत कमी दहा-बारा तरी असे लेखक सापडतील. वाळवे सरांप्रती व्यक्त केलेली ही एक कृतज्ञतेची भावना होती.
मी ‘नवप्रभा’च्या कार्यालयात वाळवे सरांना पहिल्यांदा भेटलो त्यावेळी माझ्याजवळ दोनतीन डझन ‘सुवर्णमध्य’ आणि दोन-तीन कथा अशी प्रसिद्धीस आलेली साहित्यसंपदा होती. एके दिवशी संध्याकाळी पाचच्या दरम्यान ‘नवप्रभा’च्या कार्यालयात गेलो. आत गेल्यानंतर उजव्या बाजूला वाळवे सरांचे केबिन होते. वाळवे सर त्यावेळी खूप कमी बोलायचे. त्यांना मी प्रत्यक्षात कधी समोरासमोर पाहिलं नव्हतं. दरवाजा वाजवून मी आत डोकावलो, तर ते काहीतरी लिहीत होते. मान वर करून माझ्याकडे रोखून बघत म्हणाले, ‘‘येस…?’’
त्यांचे ते घारे डोळे, गोरापान वर्ण, मला ते मराठी चित्रपटातले नायकच वाटले. रवींद्र महाजनी, अरुण सरनाईक यांच्या पठडीतले. मी चाचपडतच माझं नाव सांगितलं, हातातली कथा त्यांच्या टेबलवर ठेवली आणि समोरच्या खुर्चीत बसलो. त्यांनी कथा हातात घेतली आणि म्हणाले,
‘‘बरो बरयता तू… बरयत राव…’’
बाजूला कथा ठेवून ते परत खाली मान घालून लिहू लागले. मी तिथून सटकलो. मला नंतर सचिनकडून समजलं की कामाच्या वेळेत अग्रलेख वगैरे लिहिताना त्यांना कोणी व्यत्यय आणलेला आवडत नसे.
माझ्या बर्‍याच कथा त्यानंतर दै. ‘नवप्रभा’मधून प्रसिद्ध झाल्या आणि शेवटी पुस्तकरूपाने ‘कुळागर’ या नावाने प्रकाशितही झाल्या.
बर्‍याचदा मला प्रश्न पडतो, वाळवे सरांनी जर मी पाठवलेले साहित्य ‘नवप्रभा’तून छापूनच आणले नसते तर मी पुढे लिहू शकलो असतो का? किंवा आज लेखक म्हणून नावारूपाला आलो असतो का? माहीत नाही! पोषक वातावरण तयार झाल्याशिवाय निर्मिती होत नाही, हा निसर्गाचा नियमच आहे. मग साहित्य तरी त्याला अपवाद कसं असेल?
‘नवप्रभा’ हातात पडल्या-पडल्या आम्ही अगोदर वाळवे सरांचा अग्रलेख वाचायचो. त्यांचे अग्रलेख आम्हाला अतिशय आवडायचे. कुठलीही घटना घडली की दुसर्‍या दिवशी वाळवे सर आपल्या अग्रलेखातून काय म्हणतात याची आम्हाला उत्सुकता लागून राहायची. आपापसात आम्ही मित्रमंडळी त्यांना ‘गोमंतकीय अग्रलेखांचा बादशहा’ असे संबोधायचो.
आपण ज्या समाजात राहतो त्या समाजाचे काहीतरी देणे लागतो, याची जाण असणारी माणसं जर जन्माला आली तर या जगातील बहुतेक प्रश्न आपोआप सुटतील असं मला वाटतं. वाळवे सरांनी ‘नवप्रभा’चे संपादक पद ‘भूषविले’ असे मी म्हणेन.
सामाजिक भान असलेली माणसं सर्वच क्षेत्रांत असायला हवीत, हे जरी खरे असले तरी पत्रकारितेमध्ये तरी आवर्जून असायलाच हवीत असं मला वाटतं. आपला ‘टारगेट रेटिंग पॉईंट’ (टी.आर.पी) वाढवण्याच्या नादात ठरवलेले टारगेट बरोबर आहे की चूक याची जाण जर पत्रकारांना नसेल तर लोकशाहीचा चौथा स्तंभ गणली गेलेली पत्रकारिता ढासळणार नाही का?
वाळवे सर निवृत्त होऊन बरीच वर्षं झाली आहेत. मागे एकदा त्यांच्या ‘व्हाळशी-डिचोली’ येथील निवासस्थानी गेलो असता त्यांनी मला त्यांचे मूळ घर दाखविले. स्वतःच्या खर्चातून बांधलेला मंडप दाखविला. अतिशय सुंदर अशा रमणार्‍या जागेत तळ्याच्या काठी सुंदर अशी वास्तू. वेदमूर्ती पुरुषोत्तम भट्ट बिन केशव भट्ट वाळवे हे अग्निहोत्री ब्राह्मण छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सान्निध्यात होते! सुरेश वाळवे हे त्यांच्या वंशावळीतले! छत्रपतींच्या नावाने त्यांना दिलेले मोडी लिपीतील आज्ञापत्र त्यांच्या संग्रही आजही आहे.
मध्यंतरी सुरेश वाळवे सर एका जीवघेण्या आजारातून बाहेर पडले आणि त्यांनी त्या आपल्या अनुभवातून एक पुस्तकही लिहिले. भले भले अवसान गळवतात पण वाळवे सर मोठ्या जिद्दीने आणि हिमतीने पुन्हा उभे राहिले. मनस्वी स्वाभिमानी स्वभाव असलेल्या वाळवे सरांनी सर्व संकटांवर मात करून जबरदस्त ‘कमबॅक’ केले.
मागे एकदा डिचोलीत भेटले असता माझ्या ‘नियोग’ कथासंग्रहाची प्रत मी त्यांना दिली. संध्याकाळी त्यांचा फोन आला. कथांचे कौतुक करण्याबरोबरच कथासंग्रहातील भाषेच्या चुका दाखवताना ते म्हणाले, ‘‘कथा कितीही चांगल्या असल्या तरी पुस्तकात जर तुम्ही व्याकरण आणि र्‍हस्व-दीर्घ यांच्या चुका केल्या तर संपूर्ण पुस्तकाचे सौंदर्यच निघून जाते.’’
मराठी भाषाशुद्धीच्या बाबतीत ते खूपच जागरूक आहेत आणि का नसावेत? संपूर्ण आयुष्य वर्तमानपत्रात ‘संपादका’सारख्या महत्त्वाच्या पदावर कार्यरत असल्यानंतर अशा गोष्टी ठळकपणे नजरेत येणारच.
भारदस्त व्यक्तिमत्त्व लाभलेल्या वाळवे सरांनी बर्‍याच नाटकांत महत्त्वाच्या भूमिकाही वठविलेल्या आहेत. आपल्या ऐन उमेदीच्या काळात त्यांनी मराठी चित्रपटसृष्टीत नशीब अजमावण्याचा प्रयत्नही केला होता. मराठी चित्रपटसृष्टीत त्यांना संधी मिळाली असती तर गोमंतकाच्या शिरपेचात एक मानाचा तुरा खोवला गेला असता. कदाचित मराठी चित्रपटसृष्टीचे दुर्दैव असेल की एका सुंदर आणि देखण्या नायकाला संधी मिळाली नाही.
गोव्याने महाराष्ट्रातील खूप संपादक पाहिले. लिहिणारे आणि न लिहिणारेसुद्धा! माधव गडकरी, नारायण आठवले या सर्वांनी आपापल्या परीने समाजमनावर ठसा उमटवण्याचे कार्य केलेले आहे. पण सुरेश वाळवे हे गोमंतकातल्या मातीतले असल्याने गोमंतकाची नसन् नस त्यांच्या परिचयाची होती, म्हणून त्यांचे अग्रलेख गोमंतकीयांना आपलेसे वाटायचे. त्यांच्या अग्रलेखातून सामान्य गोमंतकीय बोलायचे. बर्‍याच वेळा वाळवे सरांचा अग्रलेख वाचला की वाटायचं, किती तथ्य आहे वाळवे सरांच्या अग्रलेखात! विषयाची असलेली जाण, वैचारिक समतोल, समाजमनाचा घेतलेला कानोसा आणि मुख्य म्हणजे लेखनात असलेला संयम या गुणसूत्रांमुळे ‘नवप्रभा’च्या अग्रलेखातून वाळवे सर गोमंतकीयांच्या मनातले बोलायचे. कुठेही आक्रस्ताळेपणा लेखनात येऊ न देता आपले विचार कसे मांडावेत हे वाळवे सरांकडून शिकावे!
आजच्या नवोदित पत्रकारांनी वाळवे सरांकडून शिकण्यासारखे खूप काही आहे. चार-दोन बातम्या छापून आल्या की वाड्यावाड्यातील बातमीदारांना आपण फार मोठे पत्रकार झाल्याचा साक्षात्कार होतो. पण खरं म्हणजे पत्रकारिता ही दुधारी तलवार असते. ज्याला व्यवस्थित वापरता आली तोच जिंकला; नाहीतर रक्तबंबाळ होण्यापलीकडे काहीही गवसत नसते.
माझे बरेच मित्र वेगवेगळ्या दैनिकांत आज संपादकपदावर कार्यरत आहेत. आपापल्या परीने योगदानही देत आहेत. तेही पुढे मोठे होतील. पण गोमंतकातील लेखकांची एक संपूर्ण पिढी घडविणारे आणि हो…‘गोमंतकीय अग्रलेखांचे बादशहा’ सुरेश वाळवे सरांचे नाव संपादकांच्या मांदियाळीत कायम अधोरेखित राहील हे मात्र नक्की…!
