इस्रायल – हमास यांच्यातील युद्धविरामाची मुदत संपायला काही तास उरले असतानाच हा युद्धविराम आणखी एका दिवसाने वाढवायला दोन्ही बाजूंची सहमती झाली. त्यामुळे आणखी काही ओलिसांची आणि कैद्यांची सुटका होण्याचा मार्ग मोकळा झाला. वास्तविक कतारच्या मध्यस्थीमुळे इस्रायलने हमासविरुद्ध अहोरात्र चाललेले युद्ध थांबवले, तेव्हा फक्त चार दिवसांचा युद्धविराम घेण्यास इस्रायल तयार झाले होते. रोज हमास जेवढे इस्रायली ओलीस मुक्त करील त्याच्या तिप्पट कैद्यांची मुक्तता इस्रायलने केली पाहिजे ही हमासने घातलेली अट होती, परंतु आपल्यावर ओलिसांच्या मुक्ततेसाठी असलेला जनतेचा प्रचंड दबाव आणि होणारी टीका लक्षात घेत इस्रायल सरकारने ‘एकाच्या बदल्यात तीन’ हा असमतोल असूनही त्याला सहमती दर्शवली होती. अर्थात, इस्रायलमधील सध्याच्या युद्धकालीन सरकारमधील कडव्या उजव्या शक्तींचा ह्या युद्धविरामास सक्त विरोध राहिला. खुद्द सरकारमधील घटक पक्ष आणि मंत्र्यांनाही हा युद्धविराम रुचला नव्हता. मात्र, हा युद्धविराम म्हणजे युद्धबंदी नसेल, तर ही ओलिसांची आणि कैद्यांची अदलाबदल होताच पुन्हा युद्ध पूर्ववत सुरू होईल आणि हमासच्या पूर्ण उच्चाटनाविरुद्ध ते थांबणार नाही हे इस्रायलच्या पंतप्रधानांनी ठासून सांगितले, त्यामुळे मंत्रिमंडळाने त्याला मान्यता दिली. युद्धविरामाचा कालावधी वाढत वाढत सात दिवसांवर पोहोचला. ह्या काळात 73 इस्रायली आणि 24 विदेशी मिळून 97 ओलिसांची हमासने सुटका केली. त्याच्या बदल्यात आपल्या तुरुंगांत अटकेत असलेल्या 210 पॅलिस्टिनी कैद्यांची मुक्तता इस्रायलने केली आहे. आता हा युद्धविराम आणखी एका दिवसाने वाढलेला असल्याने आणखी काही ओलिसांची मुक्तता होऊ शकेल, परंतु अजूनही हमासच्या ताब्यात इस्रायलचे किमान 145 ओलीस आहेत. त्यामध्ये प्रामुख्याने पुरुष कैदी आणि इस्रायली सैनिकांचा समावेश आहे. त्यामुळे त्यांची सुटका झालेली इस्रायललाही हवी आहे. मात्र, हमास सैनिकांच्या सुटकेस सहजासहजी तयार होईल असे वाटत नाही. त्यासाठी मध्यस्थांना प्रयत्नांची पराकाष्ठा करावी लागेल. इस्रायल हमासच्या संपूर्ण नायनाटाच्या आपल्या उद्दिष्टावर ठाम आहे. त्यामुळे हा युद्धविराम संपताक्षणी गाझावर बॉम्बहल्ले सुरू होतील यात शंका नाही. आजवरच्या कारवाईत इस्रायलने उत्तर गाझातून हमासचे जवळजवळ उच्चाटन करण्यात यश मिळवले आहे. हमासच्या अनेक कमांडरांचा खात्मा आजवर झाला, त्याचे जमिनीखालील तळही मोठ्या प्रमाणात उद्ध्वस्त करण्यात इस्रायली पायदळास यश आले. अल शिफासारख्या इस्पितळांच्या खालची भुयारे, तेथील हमासचे सुसज्ज तळ इस्रायलच्या ताब्यात आले आहेत. पण त्यामुळे हमासचे लढण्याचे बळ कमी झाले आहे असे मानण्याचे कारण नाही. ज्या तऱ्हेने अजूनही लढण्याची खुमखुमी ते दाखवत आहेत, ते पाहिल्यास युद्धाला पुन्हा तोंड फुटले तर गाझामध्ये मृत्यूचे तांडव पुन्हा सुरू झाल्याखेरीज राहणार नाही. गाझाच्या आम नागरिकांची ह्या युद्धात होरपळ चालली आहे. हमासला त्याची पर्वा नाही. उलट नागरिकांची ढाल करून हमास इस्रायलशी लढते आहे. हमासचा संपूर्ण नायनाट करण्याचे उद्दिष्ट इस्रायलने समोर ठेवलेले असले, तरी ते प्रत्यक्षात उतरणे शक्य आहे का? आम्हाला तरी ते असंभव वाटते. हमासचे अनेक कमांडर आजवर मारले गेले, परंतु त्यांची जागा नव्या लोकांनी घेतली. हमासपाशी माणसांची कमी नाही. गाझा हा जगातील सर्वांत दाट लोकवस्तीचा प्रदेश आहे आणि तेथील तरुणांची संख्या सर्वाधिक आहे. गाझावर इस्रायलने गेल्या आठ ऑक्टोबरपासून चालवलेल्या हल्ल्यांमुळे घरदार गमवावे लागलेल्या तरुणांमधून हमासला हवे तेवढे लढाऊ तरुण मिळू शकतील. हमासची ताकद इस्रायलच्या अथक कारवाईने कमी होण्याऐवजी वाढली असण्याचीच अधिक शक्यता आहे. ज्या प्रकारे गाझाकडे मदतीचा ओघ लागलेला आहे, ज्या प्रकारे संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या व्यासपीठावर बहुसंख्य देशांनी इस्रायल आणि त्याची पाठीराखी असलेल्या अमेरिकेच्या विरोधात भूमिका घेतली, मध्य पूर्वेतील देश आपसातील मतभेद विसरून ज्या प्रकारे एकत्र आले ते पाहिल्यास ही नवी समीकरणे केवळ इस्रायलसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण जगासाठी घातक ठरू शकतात. त्यामुळेच अमेरिका आपल्या सर्वशक्तीनिशी हमासला अरब देशांचा अप्रत्यक्षपणे पाठिंबा मिळू नये यासाठी धडपडत आहे. अमेरिकेचे मंत्री अँथनी ब्लिंकेन तिसऱ्यांदा मध्यपूर्वेत जातीने दाखल झाले आहेत ते त्यासाठीच. हमाससारख्या गाझावर राजकीय वर्चस्व प्रस्थापि केलेल्या, परंतु मूलतः विघातक दहशतवादी प्रवृत्ती असलेल्या संघटनेचा नायनाट आवश्यक आहे यात संदेह नाही, परंतु तिचा इस्रायलला अपेक्षित आहे तसा समूळ नाश होऊ शकतो का हा खरा प्रश्न आहे.
