- शशांक मो. गुळगुळे
भरपूर परतावा कमविण्याच्या अपेक्षेने संपूर्ण भांडवल परदेशातील शेअरबाजारात गुंतवू नये. कधीही एकाच गुंतवणूक पर्यायात संपूर्ण गुंतवणूक करू नये. चलन-परिणाम, बाजार-अस्थिरता, कर-आकारणी या सर्व बाबींचा विचार करूनच परदेशात गुंतवणुकीचा निर्णय घ्यावा.
परदेशातील शेअरबाजारात गुंतवणूक करावी असे बऱ्याच गुंतवणूकदारांना वाटते. पण यात बरीच जोखीम आहे. गुंतवणूकदार घेणार असलेली जोखीम, त्यावर होणारी कर-आकारणी, या सर्व बाबी लक्षात घेऊन यातील तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने गुंतवणूक केल्यास पश्चात्तापाची वेळ येणार नाही. एखाद्या देशामध्ये गुंतवणुकीचे अनेक पर्याय असले तरीही जर त्या देशावर आर्थिक संकट आले, युद्ध किंवा युद्धजन्य परिस्थिती निर्माण झाली किंवा आकस्मिक काही संकट आलं, अशावेळी त्या देशातील सर्वप्रकारच्या गुंतवणुकीचे अवमूल्यन होऊ सकते. उदा. रशिया-युक्रेन युद्ध, गाझापट्टीतील युद्ध, तसेच काही देशांतील राजकीय तणाव, आर्थिक संकटे. असे काही घडल्यास गुंतवणुकीचे अवमूल्यन होऊ शकते.
अशा देशातील गुंतवणूकदार सुरक्षितता म्हणून परदेशात गुंतवणूक करतात, तर काहीजण एक पर्याय म्हणून परदेशी शेअरमध्ये गुंतवणूक करतात. भारतीय गुंतवणुकीतील स्थानिक चलनाचे अवमूल्यन टाळण्यासाठी काही गुंतवणूकदार परदेशात गुंतवणूक करतात. परकीय चलनाच्या वाढीमुळे रुपयाचे अवमूल्यन होत असते. त्यामुळे भारतीय गुंतवणुकीतील येणारे निव्वळ उत्पन्न कमी होते आणि हाच धोका किंवा जोखीम टाळण्यासाठी मोठे व जाणकार गुंतवणूकदार परदेशात गुंतवणूक करतात. जेव्हा गुंतवणूकदार त्यांच्या परदेशातील गुंतवणुकीचे भारतीय रुपयात रुपांतर करतात, तेव्हा परकी चलनाच्या दरवाढीमुळे गुंतवणूकदारांना अतिरिक्त नफा मिळतो. भारतात विविध क्षेत्रांत असंख्य कंपन्या कार्यरत असल्या तरी जागतिक आघाडीच्या काही कंपन्या भारतात नसल्यामुळे त्यात भारतीयांना गुंतवणूक करण्याची संधी भारतीय शेअरबाजारात उपलब्ध होत नाही. अल्फाबेट (गुगल), मायक्रोसॉफ्ट, ॲपल, मेटा प्लॅटफॉर्म, एनव्हिडीया अशा कंपन्यांमध्ये गुंतवणुकीसाठी परदेशातील शेअरबाजार आवश्यक ठरतो. अमेरिकेत शेअरचा काही भागही खरेदी करता येतो. उदा. समजा, टेस्ला कंपनीचा शेअर 750 डॉलर्सला असेल व तुमच्याकडे 375 डॉलर्सच असतील, तर तुम्ही अर्धा शेअरसुद्धा विकत घेऊ शकता किंवा तुमच्याकडे फक्त 10 डॉलर्स असतील तर तुम्ही शेअरचा तेवढा भाग विकत घेऊ शकता.
चलनवाढ हे एक दुधारी शस्त्र आहे. चलनवाढीमुळे फायदा होऊ शकतो तसे ती कमी झाल्यास तोटासुद्धा सहन करावा लागू शकतो. भारतीय गुंतवणुकीच्या तुलनेत परदेशातील गुंतवणुकीचा प्रतिव्यवहार दर (ट्रान्झेक्शन कॉस्ट) जास्त असतो. पैसे पाठविण्यास किंवा काढण्यास जास्त वेळ लागू शकतो. भारतीय व परदेशी- दोन्ही करविषयक नियमांची पूर्तता करावी लागते. पैसे परदेशी चलनात रूपांतरित करताना तसेच परदेशी गुंतवणूक रुपयांत रुपांतरित करताना बँक कमिशन द्यावे लागते. जे प्लॅटफॉर्म परदेशी गुंतवणूक करण्यासाठी सुविधा पुरवितात- त्यांचेसुद्धा शुल्क असते. भारतीय रहिवासी व्यक्तीने अमेरिकेत गुंतवणूक केल्यास दोन देशांच्या कायद्यानुसार करप्रणाली लागू होते. अमेरिकी कंपन्यांकडून मिळणाऱ्या लाभांशावर साधारणतः 25 टक्के कर-कपात केली जाते. दोन्ही देशांदरम्यान झालेल्या करारानुसार हा दर कमी होऊन साधारणतः 15 टक्के होतो. भारतीय रहिवाशाने अमेरिकेत शेअर विकल्यास- अनिवासी म्हणून अमेरिकेत साधारणतः भांडवली लाभावर कर-आकारला जात नाही. पण शेअर अमेरिकी रिअल्टी होल्डिंग कॉर्पोरेशनमध्ये असतील तर काही वेळा कर लागू होऊ शकतो. भारतीय रहिवाशाने अमेरिकेत गुंतवणूक केल्यास भांडवली लाभावर अमेरिकेत साधारणतः कर नाही, पण भारतात मात्र पूर्ण करपात्र. अमेरिकेत भरलेला कर भारतात ‘फॉरेन टॅक्स क्रेडिट’ म्हणून दाखविता येतो. परदेशी शेअर हे त्या देशामधील शेअरबाजारात नोंदणीकृत असले तरी भारतीय करप्रणालीसाठी ते नोंदणीकृत धरले जात नाहीत, कारण ते भारतीय शेअरबाजारात नोंदणीकृत नाहीत.
लिबरलाइज्ड रेमिटन्स स्कीम अन्वये प्रत्येक भारतीय व्यक्ती 2 लाख 50 हजार रुपयांपर्यंत परदेशात गुंतवणूक करू शकते. अमेरिकेत लाभांशावर ‘विथहोल्डिंग टॅक्स’ वजा केल्यानंतर शिल्लक रक्कम भारतात ‘इन्कम फ्रॉम अदर सोर्सेस’ म्हणून करपात्र ठरते. भारतात त्यावर करदात्याच्या स्लॅबनुसार कर भरावा लागतो. अमेरिकेत भरलेल्या कराची भरपाई फॉर्म 67 भरून फॉरेन टॅक्स क्रेडिट स्वरूपात मिळते. भारतातील प्राप्तिकर विवरण पत्रात शेड्यूल ‘एफए’अंतर्गत सर्व परदेशी गुंतवणूक दाखविणे बंधनकारक ठरते. भारतीयाने परदेशी शेअर दोन वर्षांपेक्षा कमी कालावधीसाठी ‘होल्ड’ करून विकले तर अल्पकालीन कॅपिटल गेन टॅक्स भरावा लागतो. कराची आकारणी ही करदात्याच्या लागू असलेल्या स्लॅबदराप्रमाणे होते. यात कोणतीही स्वतंत्र सूट उपलब्ध नाही. दोन वर्षे किंवा याहून अधिक कालावधीसाठी ‘होल्ड’ करून परदेशी शेअर विकले तर दीर्घकालीन कॅपिटल गेन टॅक्स 20 टक्के दराने भरावा लागतो. अमेरिकेत गुंतवणुकीचा पर्याय हा निश्चितच आकर्षक आहे. मात्र, भरपूर परतावा कमविण्याच्या अपेक्षेने संपूर्ण भांडवल यात गुंतवू नये. कधीही एकाच गुंतवणूक पर्यायात संपूर्ण गुंतवणूक करू नये. चलन-परिणाम, बाजार-अस्थिरता, कर-आकारणी या सर्व बाबींचा विचार करूनच परदेशात गुंतवणुकीचा निर्णय घ्यावा.
