- डॉ. बॉस्युएट अफोन्सो
(लेप्रोस्कोपिक सर्जन, हेल्थवे हॉ.)
गोव्यात आठपैकी एका महिलेला स्तनाच्या कर्करोगाचा फटका बसतो. कर्करोगापासून वाचण्याचा आणि बरे होण्याच्या जलद मार्गावर जाण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे सुरुवातीच्या टप्प्यात तो पकडणे.
गोव्यातील आठपैकी एक महिला स्तनाच्या कर्करोगाचा रुग्ण असू शकते. राज्यात स्तनाच्या कर्करोगाचे प्रमाण खूप जास्त आहे आणि हे कदाचित आपल्या स्वभावाव्यतिरिक्त शहरी वातावरणात आपण अनुसरण केलेल्या जीवनशैलीमुळे असू शकते.
स्तनाच्या कर्करोगाच्या बाबतीत असे कोणतेही एक कारण नाही, पण अनेक कारक घटक आहेत.
- अनुवंशिकता हे कर्करोगाच्या घटनेचे एक प्रमुख कारण असू शकते कारण कुटुंबातील काही जनुके कधीकधी पिढ्यान् पिढ्या दिली जातात. जवळच्या कुटुंबातील सदस्यांमध्ये स्तनाच्या कर्करोगाचा इतिहास असल्यामुळे धोका खूप वाढू शकतो.
- जीवनशैलीविषयी बोलायचे तर पॉलिक्लोरिनेटेड बिस्फेनॉल (बीपीए)
ही प्लास्टिकमध्ये आढळणारी सेंद्रिय संयुगे आहेत जी कार्सिनोजेनिक म्हणून ओळखली जातात. प्लास्टिकचा अतिवापर, विशेषतः प्लास्टिकमध्ये पॅकेज केलेल्या अन्नपदार्थांचा अतिवापर किंवा धुराच्या श्वासोच्छ्वासाद्वारे संयुगाशी प्रदीर्घ संपर्क यामुळे शरीरात खळबळ उडाली आहे. अल्कोहोलचे अतिसेवन, व्यायामाचा अभाव आणि आहाराच्या चुकीच्या सवयी यामुळे धोके वाढू शकतात. - याशिवाय वांझ स्त्रिया – ज्यांना कधीही मुले झाली नाहीत त्यांना स्तनाचा कर्करोग होण्याची शक्यता अधिक असते. कसेतरी, बाळंतपणामुळे स्त्रियांना स्तनाच्या कर्करोगापासून अधिक संरक्षण मिळते. उशिरा रजोनिवृत्ती आणि उशिरा बाळंतपण हेही कारणीभूत ठरू शकतात.
- स्त्रियांमध्ये स्तनाचा कर्करोग सर्वाधिक आढळत असला तरी पुरुषांमध्ये १ टक्क्यांपेक्षा कमी शक्यता असण्याची शक्यता असते. ६०वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या वृद्ध पुरुषांमध्ये हे घडू शकते.
- ५० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या स्त्रियांना स्तनाचा कर्करोग होण्याची शक्यता अधिक असते तरी कमी वयात स्तनाचा कर्करोग आढळून येण्याची लक्षणीय उदाहरणे आहेत. स्तनाच्या कर्करोगाचे प्रमाण हळूहळू बदलत आहे आणि अधिकाधिक तरुण स्त्रियांना स्तनाचा कर्करोग होत असल्यामुळे कुटुंबात विशेषतः माता किंवा भगिनींमध्ये स्तनाच्या कर्करोगाचा इतिहास असलेल्या स्त्रियांनी नियमितपणे तपासणी करणे अधिक चांगले आहे.
स्तनाच्या कर्करोगाविषयी जागरूकता असूनही स्त्रिया पुढे येऊन स्वत:ची तपासणी करायला तयार नाहीत, असे दिसून येते.
दीर्घकालीन लक्षणे असलेले लोकही अनेकदा धार्मिक कारणांमुळे, लाजिरवाण्या किंवा शस्त्रक्रियेच्या भीतीमुळे पुढे यायला तयार नसतात. इतर बाबतीत, स्त्रिया सहसा संपूर्ण कुटुंबाचा कारभार सांभाळतात आणि म्हणूनच आपल्या कुटुंबाच्या
गरजांना प्राधान्य देतात. त्यांना गाठ सापडली तरी ते डॉक्टरांची भेट पुढे ढकलत राहतात. जागरूकता पसरवण्याची अधिक गरज आहे, चांगल्या दर्जाचे जीवन सुरुवातीच्या टप्प्यात आले तरच जिवंत राहणे शक्य आहेे.
लहान वयातच कर्करोग आढळणे हे नियमित ब्रेस्ट सेल्फ एक्झामिनेशन (बीएसई) आयोजित करून शक्य आहे. स्तनाच्या कर्करोगाचे प्राथमिक लक्षण बहुतेक वेळा स्तनातील वेदनारहित गाठ असते. स्तनाच्या दोन्ही बाजूंच्या चारही चौकटी ओलांडून स्तनांचे आत्मपरीक्षण करणे गरजेचे आहे. छातीत लहान गाठीची खूण असेल तर त्याची वैद्यकीय तपासणी केली पाहिजे.
इतर लक्षणांमध्ये स्तनाग्र स्त्राव, स्तनाग्राभोवती खरुज होणे, स्तनाग्र पेशींमध्ये जिथे ओढले जाते तेथे विकृती आणि स्तनांचा त्रास होणे ही चिन्हे आहेत.. याशिवाय त्वचेच्या सुरकुत्या, स्तनाग्र आणि स्तनाग्रांच्या संसर्गाची विचित्र स्थिती ही आत्मपरीक्षणादरम्यान शोधली पाहिजे.
- आरशासमोर दोन्ही स्तनांचे एकत्र परीक्षण केले पाहिजे आणि कोणतेही लक्षणीय फरक लक्षात घेण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
असल्यास त्यांनी ताबडतोब डॉक्टरांना कळवावे आणि तपासणी करावी. - स्तनांची तपासणी अल्ट्रासाउंड किंवा मॅमोग्राफीच्या स्वरूपात किंवा कधीकधी एमआरआय स्कॅनच्या स्वरूपात होऊ शकते, एक्स रे मॅमोग्रामसह सोनोमॅमोग्राम हा स्क्रीनिंगचा सर्वोत्तम मार्ग आहे कारण दोघांपैकी एखाद्याच्या
चुकल्याची शक्यता असू शकते. - स्तनाच्या कर्करोगातून बचावलेल्यांसाठी आणि स्तनाच्या कर्करोगाचे निदान झालेल्या कुटुंबातील जवळच्या सदस्यासाठी वार्षिक तपासणी अनिवार्य आहे. शिवाय, महिन्यातून एकदा आत्मपरीक्षण करण्याची शिफारस केली जाते.
असे अनेक जण आहेत जे स्तनाच्या कर्करोगाच्या एका प्रकरणात बरे झाले आहेत आणि वाचले आहेत. - स्तनाच्या कर्करोगावरील उपचारांमध्ये शस्त्रक्रिया, केमोथेरपी आणि रेडिएशन यांचा समावेश होतो. ट्यूमरचे निदान आणि टप्प्यांनुसार रुग्णापासून
रुग्णापर्यंत क्वांटम वेगवेगळे आहे. - अगदी सुरुवातीच्या टप्प्यात आढळल्यास हा आजार बरा करण्यासाठी केमोथेरपीची गरज भासणार नाही.
- स्तनात विकृती नसेल तर आजाराच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात स्तन संवर्धन शस्त्रक्रिया (बीसीएस) शक्य आहे. बीसीएसमध्ये सामान्य ऊतींच्या रिमने वेढलेल्या ऊतींमधून कर्करोगाच्या पेशी बाहेर काढल्या जातात आणि त्यानंतर सामान्य स्तनांच्या ऊतींचे संवर्धन केले जाते. मात्र त्याची पुनरावृत्ती होण्याची सुमारे १० टक्के शक्यता आहे. स्तनांचे संरक्षण करण्यासाठी किरणोत्सर्गामुळे स्तनांच्या संवर्धन शस्त्रक्रियेनंतर स्थानिक पुनरावृत्तीचा धोका कमी होतो.
- लुम्पेक्टोमी किंवा स्तनसंवर्धन शस्त्रक्रियेव्यतिरिक्त, स्तनाच्या ऊती पूर्णपणे काढून टाकल्या जाणार्‍या रुग्णांवर मॅस्टेक्टोमी केली जाते. मॅस्टेक्टोमीनंतर स्तनाची पुनर्बांधणी शक्य आहे. तथापि, लवकर सापडलेल्या प्रकरणांमध्ये स्तन शक्य तितक्या सामान्य स्तनाच्या जवळ राहावे यासाठी संरक्षण शस्त्रक्रिया हा एक चांगला पर्याय आहे.
- स्तनाचा कर्करोग टाळण्यासाठी जीवनशैलीतील बदल हे प्रमुख घटक आहेत.
प्लास्टिक पॅकेजमध्ये केलेल्या पदार्थांचे सेवन कमी करणे, कमी चरबीयुक्त आहार राखणे, व्यायाम करणे, प्लास्टिकच्या धुराचा संपर्क कमी करणे आणि लठ्ठपणा नियंत्रणात ठेवणे ही काही प्रतिबंधात्मक उपाय आहेत. - स्तनाच्या कर्करोगाचा कौटुंबिक इतिहास असलेल्या स्त्रियांनी सामान्य जनतेपेक्षा अधिक सावध राहिले पाहिजे आणि त्यांना स्वत:ची वारंवार तपासणी करण्याची गरज आहे.
सुरुवातीच्या अवस्थेत स्तनाचा कर्करोग शोधण्यासाठी जागरूकता अत्यंत महत्त्वाची आहे. अशा नवीन चाचण्या आहेत ज्या कर्करोगाच्या प्रत्यक्ष विकासापूर्वी कोणतीही उच्च जोखीम प्रकरणे ओळखू शकतात. स्तनाचा कर्करोग असलेल्या व्यक्तींना अंडाशय आणि गर्भाशयाचा कर्करोग होण्याची शक्यताही असते. त्यामुळे लवकर तपासणी आणि निदान ही बरे होण्याची आणि
चांगल्या दर्जाची जीवनशैलीची गुरुकिल्ली आहे.
रुग्णाच्या पुनर्वसनामध्ये शक्य तेथे मानसशास्त्रीय समुपदेशन आणि
आनुवंशिकता तपासणीसह पद्धतशीर उपचारांचा समावेश आहे.
स्तनाच्या कर्करोगाचा प्रारंभिक अवस्थेत शोध घेण्यासाठीची लक्षणे
- छातीत दिसणारी वेदनारहित गाठ
- स्तन क्षेत्रात लालसरपणा किंवा थोडीशी वेदना
- स्तनाग्र स्त्राव, स्तनाग्रभोवती खरुज किंवा स्तनाग्रातून रक्तस्त्राव
- स्तनाग्र ओढल्यामुळे किंवा स्तनाभोवती त्वचेला सुरकुत्या पडणे यासारख्या स्तनातील विकृती
उपचारांमध्ये कर्करोगाचे निदान आणि टप्प्यानुसार शस्त्रक्रिया, केमोथेरपी आणि रेडिएशन यांचा समावेश असू शकतो.
निरोगी राहण्यासाठी आणि स्तनाच्या कर्करोगापासून दूर राहण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय…. - निरोगी जीवनशैली टिकवा ज्यात निरोगी संतुलित जेवण खाणे, नियमित व्यायाम करणे आणि फिटनेस सिस्टमचे अनुसरण करणे समाविष्ट आहे.
- नियमितपणे बीएसई तपासणी करा.
- ज्या स्त्रियांनी कधीही बाळाला जन्म दिला नाही, अशा स्त्रियांनी स्वत:ची नियमित तपासणी करावी.
- स्तनाच्या कर्करोगाचे निदान झालेल्या कुटुंबातील जवळच्या सदस्य असलेल्यासाठी वार्षिक तपासणी अनिवार्य आहे.
- प्लॅस्टिकचा अतिवापर टाळा.
